Kennisinstituut Pharos schat dat ruim een kwart van de inwoners van Nederland beperkte tot zeer beperkte gezondheidsvaardigheden hebben. Zij vinden het lastig om informatie over hun gezondheid te vinden, te begrijpen en te beoordelen. Daardoor hebben ze gemiddeld een slechtere gezondheid en minder goede ervaringen met de zorg. Ook maken ze meer zorgkosten. Het is dus belangrijk dat er aandacht is voor deze vaardigheden. Het draagt bij aan verkleining van de gezondheidsverschillen.
We weten dat er gezondheidsverschillen bestaan tussen inwoners. En we weten ook dat dit mede samenhangt met de sociaaleconomische status. De levensverwachting van mensen met een lage sociaaleconomische status is 7 jaar lager dan bij mensen met een hoge SES. En vergelijken we bij beide groepen de jaren die mensen in goede gezondheid doorbrengen, dan is het verschil nog groter: liefst 18 jaar! Deze verschillen worden keer op keer vastgesteld en veranderen nauwelijks.
Zorgen vanuit de politiek
Vanuit de politiek zijn er zorgen. In de Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) van 2018 durft zij geen uitspraak te doen over de toekomst: het is niet goed bekend hoe deze verschillen zich gaan ontwikkelen (Bron: VTV 2018). De politiek vindt de gezondheidsverschillen onwenselijk en wil dat deze worden aangepakt. In de Preventienota, die naar verwachting dit voorjaar verschijnt, wordt de aanpak van beperkte gezondheidsvaardigheden specifiek behandeld.
Gezondheidsverschillen aanpakken
Een effectieve aanpak van gezondheidsverschillen is niet eenvoudig. Dat komt allereerst omdat er vele oorzaken zijn, die onderling samenhangen. Zoals opleidingsniveau, kunnen lezen en schrijven, de financiële situatie en de context. Ouderen met een laag opleidingsniveau en een slechte financiële situatie ervaren vaak minder eigen regie. Ze hebben wel een zorgbehoefte, maar krijgen die benodigde zorg minder vaak. Een tweede reden is, dat er vele sectoren moeten worden betrokken.
Kunnen lezen en schrijven is een belangrijke voorwaarde is voor gezondheidsvaardigheden. De Algemene Rekenkamer schat dat 2,5 miljoen Nederlanders van 16 jaar en ouder grote moeite hebben met lezen, schrijven en/of rekenen. Dat is één op de zes Nederlanders, ofwel 18 procent (Algemene Rekenkamer, 2016). Zij zijn laaggeletterd. Vaak hebben ze ook moeite om een computer te gebruiken. Laaggeletterdheid is dus een belangrijke component van beperkte gezondheidsvaardigheden, maar er zitten ook meer kanten aan.
Gezondheidsvaardigheden als centrale factor
De World Health Organization ziet gezondheidsvaardigheden als centrale factor van gezondheidsverschillen. Deze verschillen hangen samen met het opleidingsniveau, maar ook hoogopgeleiden kunnen soms veel moeite hebben met het omgaan met medische informatie. Volgens Jany Rademakers hebben één op de twee Nederlanders (48%) moeite de regie te voeren over gezondheid, ziekte en zorg. Ze missen kennis, motivatie en zelfvertrouwen (zie de kennissynthese van het Nivel over gezondheidsvaardigheden, Rademakers, 2014). Beperkte gezondheidsvaardigheden komen veel meer voor dan zorgverleners denken en zij gaan er vaak niet goed mee om. Daardoor blijven gezondheidsverschillen in stand of verergeren zelfs.
Gevolgen van beperkte gezondheidsvaardigheden
Mensen met lage gezondheidsvaardigheden hebben gemiddeld een slechtere gezondheid en minder goede ervaringen met de zorg. Bovendien maken zij meer kosten (NIVEL, 2016). Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat zij:
- meer moeite ervaren in de communicatie met professionals;
- vaker roken en vaker obesitas hebben en het risico hiervan op de gezondheid minder goed begrijpen;
- vaker te maken krijgen met ernstige medicatiefouten;
- minder vaak deelnemen aan vaccinatieprogramma’s;
- minder vaak zelf beslissen over de behandeling van hun ziekte;
- meer problemen ervaren met zelfmanagement;
- eerder komen te overlijden.
Meer oog voor gezondheidsvaardigheden
Beperkte gezondheidsvaardigheden dragen bij aan gezondheidsverschillen. Door beter oog te hebben voor deze vaardigheden en daar beter mee om te gaan, kunnen we de verschillen terugdringen. Reos adviseert zorggroepen over methoden om de eigen regie van cliënten te versterken. We geven scholing en workshops. Ook met het traject Scan & Plan ondersteunen we zorggroepen bij het vergroten van eigen regie in de organisatie. Meer over het Reos-programma ‘Effectief eigen regie realiseren’.
In deze nieuwsbrief leest u meer over voorbeelden van zo’n aanpak.
Wilt u meer weten over het versterken van de eigen regie bij patiënten met lage gezondheidsvaardigheden? Neem contact op met John Hoenen of bel 071 566 18 18.