Het Leeratelier van de Alliantie Positieve Gezondheid Zuid-Holland Noord vond voor het eerst fysiek plaats. Namens gastlocatie Hogeschool Leiden heette Suzan van der Pas de circa zestig deelnemers welkom. “Met de Alliantie willen we een beweging vormen die bijdraagt aan vitale en veerkrachtige inwoners”, aldus Van der Pas, lector Sociale Innovatie en Ondernemerschap en programmaleider van de Werkplaats Sociaal Domein Leiden en Den Haag. “Zoals we dat bijvoorbeeld ook op de Hogeschool nastreven. We weten immers dat mentale gezondheid belangrijk is voor het studiesucces van studenten. Daarom hebben we behalve aandacht voor het leerklimaat ook aandacht voor het leefklimaat van de studenten op onze hogeschool. Dat er voldoende plekken zijn om te studeren maar ook om interactie te hebben met elkaar.” 

‘Als dit zo doorgaat, loopt het fout af’ 

Bij de opening door Marieke van Schie van Reos werd duidelijk dat veel deelnemers voor de eerste keer een Leeratelier bijwoonden. Van Schie gaf vervolgens het woord aan Jan Berndsen, ambassadeur GGZ bij het Institute for Positive Health (iPH). De urgentie om in actie te komen rond mentale gezondheid is overduidelijk maar zie je niet terug in de cijfers, betoogde Berndsen. “Momenteel bedragen de uitgaven aan de zorg jaarlijks zo’n 100 miljard euro. Daarvan wordt 8 procent aan de GGZ besteed en 40 procent aan ziekenhuiszorg. Dat zegt iets over het belang dat we als samenleving hechten aan mentale gezondheid ten opzichte van fysieke gezondheid.” 

Openbare geestelijke gezondheidszorg 

Positieve Gezondheid is een mooi instrument voor de burger om zijn of haar gezondheid zelf te bewaken, aldus Berndsen. “Positieve Gezondheid is geen externe norm, maar een eigen beoordeling van de persoonlijke situatie. Aan de hand van de zes dimensies van Positieve Gezondheid kun je als zorg- of hulpverlener vragen wat de patiënt opvalt en wat de patiënt zou willen veranderen. Hierna kun je samen op zoek naar handelingsperspectieven. Wat is de beste stap die de burger zelf wil maken? Iedereen zegt altijd dat de cliënt centraal staat, maar we merken dat dit vaak niet het geval is. Dat er niet wordt gevraagd ‘wat wilt u?’ maar dat er wordt gecommuniceerd ‘dit hebben we te bieden en hopelijk sluit dat aan bij wat u wenst’.” 

Berndsen hield een pleidooi voor ‘public mental health’, in Nederland vaak vertaald als openbare geestelijke gezondheidszorg. “Hier hebben we het dan doorgaans over dak- en thuislozen of mensen die zichzelf ernstig verwaarlozen. Maar in andere landen, zoals Engeland, gaat het ook over de nulde lijn voor mentale gezondheidszorg. In Nederland is dat er niet, met een enorme kloof tussen de nuldelijns en tweedelijns GGZ als gevolg. Het komt voor dat je na doorverwijzing van de huisarts – na maanden op een wachtlijst te hebben gestaan – bij het intakegesprek te horen krijgt dat je aan het verkeerde loket bent. Wachtlijsten worden vaak bezet door mensen die op de verkeerde lijst staan.” 

Om te voorkomen dat mentale gezondheidsproblemen en gevolgen zoals verzuimkosten blijven toenemen, moeten de krachten volgens Berndsen worden gebundeld. “Waarbij het in de wijk moet gebeuren. We moeten het echt samen doen, ook met de GGZ.” 

Aanbod rond mentale gezondheid in de wijk 

Tijdens de eerste deelsessie bespraken de aanwezigen het huidige en gewenste aanbod rond mentale gezondheid in de wijk. Suzanne Lagerweij, onderzoeker van de Werkplaats Sociaal Domein Leiden en Den Haag , liep vervolgens de tafels langs om de meningen te peilen. “Ons groepje vindt het belangrijk dat we iemand meer holistisch benaderen”, gaf een deelnemer als feedback. “Dat er een plek is waar mensen laagdrempelig binnenkomen en vrijblijvend het gesprek aangaan om te bekijken waar ze behoefte aan hebben.”  

Jan Berndsen haakte daarop in met twee voorbeelden uit Amsterdam en Maastricht. “Daar zijn inloopplekken voor mensen tussen 14 en 22 jaar, die er terecht kunnen als ze bijvoorbeeld met een onprettig gevoel rondlopen of hun zorgen willen uiten. In mijn ogen moeten we dit soort plekken niet regelen vanuit instituties, maar laagdrempelig in de wijk.” 

Aan andere tafels gaven deelnemers aan dat er vanuit het sociaal domein al veel aanbod is voor mensen met gezondheidsproblemen. “We bespreken nu welk aanbod er moet komen, in plaats van hoe we het aanbod kunnen afstemmen op iemands persoonlijke situatie.” “Er zijn veel professionals in de wijk”, vulde een andere deelnemer aan. “Er is dus al veel capaciteit in de wijk om te signaleren wat er speelt. Het is vooral zaak om de juiste lijntjes naar de bewoners te leggen.” Berndsen: “We hebben inderdaad een geweldig aanbod, maar toch zijn er wachtlijsten. Blijkbaar kunnen we in veel behoeften nog niet voorzien. Dat zegt mij dat we het makkelijker moeten maken om in de wijk het gesprek aan te gaan.” 

De snelle, individualistische en veeleisende maatschappij werd ook benoemd als oorzaak van toenemende mentale gezondheidsproblemen. “Hoe kunnen we daar weerstand tegen bieden?”, wierp een deelnemer als vraag op. Ook daarop had Berndsen wel een antwoord. “We kunnen allemaal naar een sportschool voor fysieke training, maar we kunnen niet naar een mentale sportschool. Waarom niet? We moeten ons een andere manier van denken aanleren. We praten makkelijk over pijn in een knie, maar een jeugdtrauma dekken we graag toe omdat het als zwak wordt gezien om daarover te praten. Gelukkig komt er in het onderwijs steeds meer aandacht voor mentaal welzijn. Hopelijk kunnen jongeren mentale gezondheid daardoor makkelijker omarmen als het een keer tegenzit.” 

Ideeën voor professionals 

Tijdens de tweede deelsessie bespraken de deelnemers ideeën om mentale problemen het hoofd te bieden in de wijk; wat zou goed kunnen helpen? Dit deden ze aan de hand van de COCD-box (Centrum voor de Ontwikkeling van Creatieve Denkvormen), een methode om out of the box te denken en creatieve ideeën te verzinnen van realistisch naar lange termijn/droom.. “Geef als werkgever niet alleen de mogelijkheid om te sporten, maar ook om mindfulness of yoga te doen”, gaf een deelnemer als idee mee. “Of stel een seniorencoach beschikbaar voor oudere medewerkers die ook mantelzorger zijn”, opperde een andere deelnemer vanuit eigen ervaring. “Als je ergens mee zit, kun je dat met zo’n coach delen. Daar wordt bij ons best veel gebruik van gemaakt.” 

In de terugkoppeling vanuit de groepen kwam ook naar voren dat professionals niet alles kunnen oplossen. “Een deel van de problemen ligt buiten ons bereik”, verwoordde een deelnemer het sentiment. “Veel hangt samen met maatschappelijke onrust en stress die mensen ervaren. We gunnen de samenleving meer rust en dat mensen ook omzien naar elkaar.” “Onze droom is dat het onderwijs op de schop gaat”, reageerde een deelnemer desgevraagd. “Dat er in het onderwijs nadruk ligt op hoe je omgaat met emoties, met elkaar, met de natuur et cetera. Daarmee voorkom je dat jongeren later vastlopen.” 

Het laatste woord van het Leeratelier was aan iPH-ambassadeur Berndsen. “Laten we mentale gezondheid bij de jeugd niet te zeer als probleem framen. Het positieve van deze tijd is dat er meer aandacht is voor mentale gezondheid en dat jongeren het daar over hebben. Voor ons als professionals is dat een goede voedingsbodem om mee aan de slag te gaan.” 

Leeratelier in 2023 
Het volgende Leeratelier van de Alliantie Positieve Gezondheid Zuid-Holland Noord vindt plaats op 20 april 2023. Andere Leerateliers volgend jaar zijn gepland op 28 september en 7 december. Zet het alvast in de agenda! 

Leeratelier Positieve Gezondheid 
Het Leeratelier Positieve Gezondheid is een initiatief van de Alliantie Positieve Gezondheid Zuid-Holland Noord in samenwerking met de Werkplaats Sociaal Domein Den Haag en Leiden. Dit initiatief staat open voor (zorg- en welzijns)professionals, beleidsmakers, bestuurders en inwoners uit de regio Zuid-Holland Noord, die gestart zijn en/of werken vanuit het gedachtegoed Positieve Gezondheid. Het doel van dit Leeratelier is om van elkaar te leren en zo elkaar te versterken.